Dopóki działalność człowieka znajdowała się z dala od rzek, dopóty powodzie nie przynosiły znacznych szkód. Budowa obwałowań pozwoliła odebrać rzece tereny zalewowe i przeznaczyć je pod budowę osiedli, czy pod obszary intensywnie użytkowane rolniczo, dając nam jednocześnie poczucie bezpieczeństwa. Intensyfikacja tych działań zbiegła się z 20-letnim okresem posuchy w latach 1975-1995. Przez ponad dwie dekady od ostatniej dużej powodzi (1973) zdążyliśmy zapomnieć o tym, jak groźne są potoki i rzeki, aż w 1996 roku problem powrócił.

W ostatnim czasie notuje się większą częstotliwość przelotnych opadów o natężeniu nawalnym, powodujących gwałtowny wzrost zagrożenia w małych zlewniach, szczególnie górskich oraz zurbanizowanych. Wszelkie powierzchnie o nieprzepuszczalnym podłożu lub prawie pozbawione roślinności powodują szybki odpływ wody opadowej, tym szybszy im większy spadek cieku. Z tego powodu na te, tak zwane, powodzie błyskawiczne narażone są obszary pogórza i niskich gór, gdzie znacznie ograniczono powierzchnię lasu na rzecz pól uprawnych i zabudowań.

Obszary leśne istotnie wpływają na regulacje stosunków wodnych. Po pierwsze, opad przechodząc przez korony drzew i niższe warstwy ulega rozproszeniu i zatrzymaniu. Zjawisko to nazywamy intercepcją. Zdarza się, że krótkotrwałe opady o małym natężeniu zupełnie nie docierają do gleby – woda zatrzymana na roślinach odparowuje. Natomiast po silnych opadach, całkowicie wypełnione deszczem warstwy lasu stopniowo oddają wodę, powodując rozłożenie jej odpływu w czasie i zmniejszenie maksymalnego przepływu w ciekach. Mniejsza prędkość wiatru w lesie, niższa temperatura oraz większa wilgotność wywołana transpiracją spowalniają parowanie wody, stąd większa jej część jest w stanie uzupełnić wody gruntowe. Najsilniejszą zdolnością zatrzymywania wody opadowej cechują się lite świerczyny oraz lasy o silnym zwarciu i zróżnicowanej budowie pionowej, składające się z gatunków cienioznośnych – buka, jodły, grabu czy lipy – tj. których gęsto ulistnione pędy dobrze wypełniają przestrzeń.

W dolinach rzek wezbranie jest ważnym czynnikiem kształtującym krajobraz, stwarzającym warunki do życia roślin i zwierząt, które nigdzie indziej nie występują. Żyzne namuły wielkich wezbrań pojawiające się epizodycznie stymulują i przedłużają żywotność gatunków lasów nadrzecznych tj. łęgów. Do nich zalicza się pospolita w naszym regionie olszynka karpacka czy łęg wierzbowy. W dolinach dużych rzek podobną rolę pełnią łęgi topolowe, czy znajdujące się wyżej (i rzadziej zalewane, obecnie już prawie całkowicie zamienione na pola uprawne) łęgi jesionowo-wiązowe. Najlepiej w reżim wodny nieokiełznanych rzek wpisują się gatunki o równie dynamicznym rozwoju – tj. szybko rosnące i krótko żyjące. Szybki wzrost przekłada się na intensywną transpirację – dlatego lasy łęgowe w dolinach rzek mogą pełnić ważną funkcję retencyjną.

Niestety, łęgi stanowią znikomy udział dolin rzecznych, większość obszarów łęgowych zamieniono na tereny rolnicze oraz obszary zabudowane. Istnieją sposoby zwiększania retencyjności obszarów leśnych. Program zwiększania retencji w lasach górskich prowadzony przez Lasy Państwowe opiera się na zakładaniu małych zbiorników wodnych w obszarach leśnych oraz budowaniu progów na górskich strumieniach.

Nadleśnictwo Limanowa jest w trakcie jego realizacji, z planowanych 23 zbiorników powstało już 12 (w leśnictwach: Kiczora, Kostrza i Lubogoszcz). Łączna pojemność po zakończeniu projektu to 12306 m³, powierzchnia 7201 m². Oprócz pełnienia roli zbiorników wyrównawczych, staną się one biotopem wielu gatunków zwierząt, m.in. kumaka górskiego, traszek oraz licznych przedstawicieli ptactwa wodnego. Projekt „Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie" finansowany jest w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko". Wartość działań realizowanych na obszarze Nadleśnictwa Limanowa to 3,4 mln PLN.

Tak wiele organizmów jest powiązanych ze środowiskiem wodnym, że każde działanie, nawet w małej skali, może przynieść korzyści – zarówno im, jak i nam. Nasze życie zależne jest od dostępu do słodkiej wody, a jej zasoby w Polsce stale się kurczą.

Artykuł ukazał się w lipcowym Głosie Limanowskim